Obecny stan prawny pozwala na aktywne korzystanie z instytucji wolontariatu przez podmioty lecznicze.

Tym niemniej istnieje potrzeba dalszego promowania idei wolontariatu oraz znajdowania rozwiązań prawnych i organizacyjnych, które spowodowałyby dalszy wzrost zainteresowania wolontariatem.

W niniejszej opinii znajduje się zarówno kontekstowy opis aktualnego stanu prawnego (tj. na dzień 30 października 2015 r.) jak i propozycje na przyszłość w zakresie rozwoju wolontariatu w Polsce.

Kto może zostać wolontariuszem

Zagadnienie wolontariatu reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r.o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, ze zm.; zwana dalej: „u.d.p.p.w.”).

Wolontariuszem jest osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie (art. 2 pkt 3) u.d.p.p.w. Taką samą definicję wolontariusza przyjmuje art. 5 pkt 45) ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581, ze zm.; zwanej dalej: „u.ś.o.z.”).

Wolontariusze mogą wykonywać na zasadach określonych w art. 42- art. 44 (rozdział I) u.d.p.p.w. świadczenia na rzecz podmiotów określonych w art. 42 u.d.p.p.w. w tym na rzecz podmiotów leczniczych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U z 2015 r., poz. 618 ze zm.; zwanej dalej „u.d.l.”) będących „korzystającymi” w rozumieniu u.p.p.w.) w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej (art. 42 u.d.p.p.w.). Przy czym „korzystającymi” mogą być zarówno podmioty będące jak i podmioty nie będące przedsiębiorcami w rozumieniu tej ustawy.

Bardzo istotne jest to, że wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów (art. 43 u.d.p.p.w.). Zatem przy wykonywaniu świadczeń zdrowotnych wolontariusz jest zobowiązany do posiadania uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego. Wolontariusz nie posiadający stosownych kwalifikacji i wymagań może wykonywać szereg czynności, które nie są wykonywaniem świadczeń zdrowotnych a pomagają przy opiece nad pacjentem (w tym przy osobach nieuleczalnie i terminalnie chorych), mogą również wykonywać prace administracyjne, pomocnicze, techniczno-obsługowe (niewymagające specjalnych kwalifikacji).

Przykładowo ratownikiem medycznym może być osoba, która spełnia wymogi określone w art. 10 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z 2013 r. poz. 757, ze zm.).

Natomiast przepis art. 21 ust. 3 u.d.l. zezwala na to aby „studenci zdobywający kwalifikacje do wykonywania zawodu medycznego oraz uczestnicy studiów doktoranckich mogli brać udział w udzielaniu świadczeń zdrowotnych w ramach kształcenia w podstawowej jednostce organizacyjnej uczelni medycznej lub innej uczelni, w której prowadzone jest kształcenie w kierunkach medycznych, pod bezpośrednim nadzorem osób wykonujących zawód medyczny właściwy ze względu na treści kształcenia”.

Przy czym bezpośredni nadzór w rozumieniu tego przepisu należy traktować szczególnie rygorystycznie.

Ww. art. 21 ust. 3 u.d.l. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 17 ust. 1 pkt. 3) u.d.l. zgodnie z którym podmiot leczniczy jest zobowiązany do zapewnienia udzielania świadczeń zdrowotnych wyłącznie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz spełniające wymagania zdrowotne określone w odrębnych przepisach. Oznacza to, że wykładnia tego przepisu powinna być ścisła.

Wolontariat jest działalnością odpowiadającą świadczeniu pracy ale nie jest świadczeniem pracy w rozumieniu Kodeksu Pracy (nie nawiązuje się stosunek pracy ponieważ świadczenie jest nieodpłatne – art. 22 § 1 Kodeksu pracy). Dlatego cudzoziemiec może być wolontariuszem, nie potrzebując do tego dokumentu zezwalającego na pracę.

Jednak biorąc pod uwagę charakter wykonywanych prac, stosowane dobre praktyki w ramach wolontariatu słuszne jest posiłkowanie się przepisami prawa pracy w zakresie czasu wykonywania świadczeń przez wolontariusza.

Podobnie, w przypadku studentów, którzy są jeszcze osobami niepełnoletnimi wymagana jest pisemna zgoda rodziców bądź opiekunów prawnych na podjęcie wolontariatu (art. 10 – 18 Kodeksu cywilnego) oraz konieczne jest przestrzeganie zasad określonych w art. 190 i nast. Kodeksu pracy. W niektórych sytuacjach np. przy wolontariacie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wymagana jest pełnoletniość (§ 17 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. poz. 199)).

Wolontariat nie zastępuje praktyk studenckich gdyż z założenia jest świadczeniem dobrowolnym a realizacja wymogu praktyki studenckiej nie jest dobrowolna a jest koniecznością do ukończenia studiów.

Korzyści wynikające z wolontariatu
Korzyści z wolontariatu są oczywiste, wieloaspektowe i to praktycznie dla wszystkich.Między innymi można wymienić następujące korzyści:

dla wolontariusza – przekazanie świadczonego dobra ludziom potrzebującym, większa integracja społeczna, zdobycie umiejętności i doświadczenia zawodowego, rozwój osobisty, nabycie rozeznania co do potencjalnych ścieżek kariery, spojrzenie na własne życie z innej perspektywy, bezpłatne szkolenia, zwiększenie możliwości podjęcia pracy zawodowej w przyszłości;

dla organizacji zrzeszających wolontariuszy – tworzenie przestrzeni dobra;

dla korzystającego – bezpośrednia korzyść również w wymiarze finansowym, dodatkowa promocja, zewnętrzne świeże spojrzenie na organizację, zaangażowanie i entuzjazm wolontariuszy;

dla osób na rzecz których wolontariusz realizuje świadczenie – zetknięcie się z dobrem bardzo często całkowicie bezinteresownym; otrzymywanie nadziei m.in. co do postaw społecznych,

dla innych osób, które zetknęły się z pracą wolontariuszy – pozytywne przesłanie, nadzieja na lepszą przyszłość;

dla ogółu społeczeństwa – większa solidarność społeczna, budowanie pozytywnych relacji społecznych, promowanie postaw altruistycznych, pomoc w rozwiązywaniu problemów społecznych, promowanie i kreowanie współczesnego patriotyzmu przez pracę i zaangażowanie.